Φυσιολογικά στον προστάτη, όπως και στο υπόλοιπο σώμα, υπάρχει μία συνεχή ανανέωση των κυττάρων, όπου τα νέα κύτταρα αντικαθιστούν τα κύτταρα εκείνα που πεθαίνουν. Στον καρκίνο η ισορροπία μεταξύ των νέων και παλιών κυττάρων έχει χαθεί και πολλά νέα κύτταρα δημιουργούνται ενώ τα παλιά κύτταρα συνεχίζουν να ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο καρκίνος του προστάτη μπορεί να ορισθεί σαν μία ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των προστατικών κυττάρων.
Ο καρκίνος είναι δηλαδή μια ομάδα από μη φυσιολογικά κύτταρα, τα οποία αναπτύσσονται πολύ πιο γρήγορα από τα φυσιολογικά κύτταρα και αρνούνται να πεθάνουν. Η διαφορά από την καλοήθη υπερπλασία είναι ότι τα καρκινικά κύτταρα μπορούν να εισβάλουν και να διηθούν παρακείμενους φυσιολογικούς ιστούς όπως το ορθό και την ουροδόχο κύστη, ή μπορεί να εξαπλωθούν μέσω των λεμφαγγείων ή αιματογενώς και να δώσουν μεταστάσεις σε απομακρυσμένα όργανα – όπως π.χ. στα οστά.
Επιδημιολογία
Ο καρκίνος του προστάτη είναι η πιο συχνή κακοήθεια στον άνδρα και η δεύτερη κατά σειρά συχνότητας αιτία θανάτου από καρκίνο στους άνδρες. Στην Ευρώπη οι θάνατοι από τον συγκεκριμένο καρκίνο αποτελούν το 9% όλων των θανάτων από καρκίνους. Το 10% των ανδρών ηλικίας άνω των 50 ετών θα διαγνωστούν με καρκίνο του προστάτη και το 3% από αυτούς θα πεθάνουν από την ίδια αιτία.
Αιτιολογία
Τα ακριβή αίτια που μεταλλάσουν τα φυσιολογικά κύτταρα του προστάτη σε καρκινικά δεν είναι απόλυτα διευκρινισμένα και κατανοητά. Φαίνετε ότι επιβαρυντικοί παράγοντες είναι:
- Οικογενειακό ιστορικό: Άτομα που έχουν συγγενή α’ βαθμού (αδέρφια, πατέρα) με καρκίνο προστάτη έχουν 2-3 φορές μεγαλύτερες πιθανότητες, οι οποίες μάλιστα αυξάνονται περαιτέρω όταν περισσότερο από ένας συγγενής έχει αναπτύξει προστατικό καρκίνο.
- Ηλικία: η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου προστάτη αυξάνεται με την ηλικία. Η κλινικά ανιχνεύσιμη νόσος είναι σχετικά σπάνια σε άνδρες νεώτερους των 45 ετών
- Φυλή–περιβαλλοντικοί παράγοντες: Ο κίνδυνος για καρκίνος του προστάτη είναι μεγαλύτερος στις ΗΠΑ και στις χώρες τις βόρειας Ευρώπης και χαμηλότερος στην Άπω Ανατολή.
- Δίαιτα–διατροφή: Φαίνεται ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ δίαιτας πλούσιας σε ζωικά λιπαρά, πρωτεΐνες, κρέας και επεξεργασμένους υδατάνθρακες και καρκίνου του προστάτη.
Συμπτώματα
Καθώς ο καρκίνος του προστάτη αναπτύσσεται συχνότερα στην εξωτερική ζώνη του αδένα (δηλαδή μακριά από την ουρήθρα), δεν προκαλεί συμπτώματα, εκτός βέβαια αν είναι σε προχωρημένα στάδια. Η παρουσία συμπτωμάτων από το ουροποιητικό, συνήθως οφείλεται σε συνυπάρχουσα υπερπλασία προστάτη (ΚΥΠ) και μπορεί να είναι:
- Δυσκολία – διστακτικότητα έναρξης της ούρησης
- Ελάττωση ακτίνας ούρων
- Διακεκομμένη ροή – στάγδην αποβολή ούρων
- Αίσθηση ατελούς κένωσης της κύστης
- Αίσθηση αδυναμίας συγκράτησης της ούρησης (επιτακτικότητα)
- Αιματουρία
Σε προχωρημένες περιπτώσεις που ο καρκίνος του προστάτη έχει εξαπλωθεί σε άλλα μέρη του σώματος, όπως τα οστά, μπορεί να προκαλέσει πόνο στις περιοχές αυτές ή και αυτόματα κατάγματα.
Διάγνωση
Δακτυλική εξέταση του προστάτη από το ορθό για την αξιολόγηση του όγκου, της μορφολογίας και της σύσταση του αδένα.
Η απλότητα της, το χαμηλό κόστος και η έλλειψη παρενεργειών κάνουν τη δακτυλική εξέταση ο πρώτο χρήσιμο βήμα για την ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη. Η δακτυλική εξέταση παραμένει ένα χρήσιμο και αναπόσπαστο κομμάτι στην κλινική εξέταση του ασθενούς, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι το 1/3 των ασθενών που διαγιγνώσκονται με καρκίνο του προστάτη έχουν ψηλαφητές ανωμαλίες στη δακτυλική εξέταση και φυσιολογικές τιμές PSA.
Το ειδικό προστατικό αντιγόνο (PSA) είναι μια πρωτεΐνη που εκκρίνεται στο σπέρμα και είναι υπεύθυνη για την ρευστοποίηση του σπερματικού υγρού. Παράγεται από τα κύτταρα του προστάτη και ανιχνεύεται στο αίμα με απλή εξέταση αίματος. Όταν τα προστατικά κύτταρα μεταλλαχθούν σε καρκινικά τότε παράγουν μεγαλύτερη ποσότητα PSA. Η μέτρηση του PSA συμβάλλει στην έγκαιρη ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη και στην παρακολούθηση μετά την θεραπεία. Σε ένα ποσοστό 16% των ασθενών με καρκίνο του προστάτη οι τιμές του PSA είναι φυσιολογικές και η δακτυλική εξέταση χωρίς ευρήματα. Πάντως τιμή PSA < 4ng/ml, μπορεί να θεωρηθεί φυσιολογική με την προϋπόθεση ότι υπάρχει αρνητική δακτυλική εξέταση. Επίπεδα του PSA πάνω από 10ng/ml θέτουν μόνο την υποψία για καρκίνο του προστάτη , με ένα ποσοστό ανίχνευσης πάνω από 30%. Αν υπάρχει και μια μη φυσιολογική δακτυλική εξέταση, η υποψία γίνεται ακόμη ισχυρότερη. Τονίζεται ότι μια φυσιολογική τιμή PSA δεν πρέπει να εφησυχάζει τον εξεταζόμενο, ο οποίος θα πρέπει να επισκέπτεται τον ουρολόγο του.
Το διορθικό υπερηχογράφημα (εκτέλεση υπερήχων δια του ορθού).
Η βιοψία δια βελόνης με καθοδήγηση από το διορθικό υπερηχογράφημα είναι η εξέταση που θα θέσει τη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη. Η ιστοπαθολογική εξέταση προστατικού ιστού είναι αυτή που θα καθορίσει για το αν πρόκριτε για κακοήθεια και τον βαθμό διαφοροποίησης των καρκινικών κυττάρων που υποδηλώνει πόσο επιθετικά είναι τα καρκινικά κύτταρα. Τα χαμηλής κακοήθειας καρκινικά κύτταρα τείνουν να φανούν παρόμοια με τα κανονικά κύτταρα, ενώ τα υψηλής κακοήθειας καρκινικά κύτταρα έχουν αλλοιωθεί τόσο πολύ, που μόλις μοιάζουν με τα κανονικά κύτταρα. Το σύστημα βαθμολόγησης διαφοροποίησης-επιθετικότητας των προστατικών κυττάρων (Gleason score) υπολογίζεται από το άθροισμα των δυο πιο επικρατέστερων μορφών διαφοροποίηση και κυμαίνεται από το 2 έως το 10. Η βαθμολογία Gleason εκτίνετε από το 1 (καλός διαφοροποιημένα κύτταρα) έως το 5 (κακός διαφοροποιημένα κύτταρα). Όσο υψηλότερο είναι το Gleason score, τόσο λιγότερο τα κύτταρα συμπεριφέρονται όπως τα κανονικά κύτταρα, και τόσο επιθετικότερος τείνει να είναι ο όγκος.
Σταδιοποίηση της Νόσου
Αν η διάγνωση του προστατικού καρκίνου τεκμηριωθεί με το αποτέλεσμα της ιστολογικής εξέτασης της βιοψίας πρέπει να γίνει η Σταδιοποιήση της νόσου, για να διαπιστωθεί αν ο καρκίνος είναι:
- εντοπισμένος (μόνο μέσα στον προστάτη)
- τοπικά προχωρημένος (έχει διασπάσει την κάψα του και διηθήσει τα γύρο όργανα)
- μεταστατικός (έχει εξαπλωθεί και σε άλλα σημεία του σώματος π.χ. οστά)
Για την Σταδιοποίηση είναι απαραίτητες περεταίρω εξετάσεις όπως:
- Αξονική Τομογραφία για έλεγχο των λεμφαδένων και των άλλων οργάνων της κοιλιάς
- Σπινθηρογράφημα Οστών για έλεγχο μεταστάσεων στα οστά
- Μαγνητική Τομογραφία για έλεγχο διάσπασης της κάψας του προστάτη
Αντιμετώπιση
Η αντιμετώπιση του καρκίνου του προστάτη εξαρτάται από το στάδιο της νόσου, δηλαδή από το εάν ο καρκίνος περιορίζεται μέσα στον προστάτη ή έχει ξεφύγει από αυτόν τοπικά ή πιο απομακρυσμένα.
1. Στον εντοπισμένο καρκίνο (όταν εντοπίζεται μέσα στον προστάτη) οι συνήθεις θεραπευτικές επιλογές είναι οι εξής:
- Ενεργός παρακολούθηση
Εφαρμόζεται σε ασθενείς που ο προστατικός καρκίνος διαγνώσθηκε σε πολύ πρώϊμα στάδια και είναι χαμηλής διαφοροποίησης (επιθετικότητας). Με αυτόν τον τρόπο επιλέγεται ουσιαστικά η αναβολή της όποιας θεραπευτικής αγωγής μέχρι να παρατηρηθούν σημεία βιολογικής δραστηριότητας της νόσου. Η λογική της προσέγγισης αυτής είναι ότι αποφεύγονται οι ανεπιθύμητες ενέργειες και επομένως η έκπτωση της ποιότητας ζωής, της αντίστοιχης μεθόδου αντιμετώπισης όταν αυτή δεν απαιτείται. Εάν ο καρκίνος φανεί πως μεταβάλλεται εφαρμόζεται άμεσα η κατάλληλη μέθοδος αντιμετώπισης (χειρουργείο, ακτινοθεραπεία) με σκοπό την ίαση. - Προσεκτική αναμονή
Διαφέρει από την ενεργό παρακολούθηση στο γεγονός ότι αναφέρεται σε ασθενείς με καρκίνο προστάτη, που είναι περισσότερο ηλικιωμένοι ή έχουν μικρότερο προσδόκιμο επιβίωσης έχοντας έτσι πάρα πολύ μικρές πιθανότητες να πεθάνουν από αυτόν τον καρκίνο. Αυτοί οι άνδρες παρακολουθούνται τακτικά με δακτυλική εξέταση και μετρήσεις PSA. Αν παρατηρηθεί εξέλιξη της νόσου, αντί να εφαρμοσθεί θεραπεία με σκοπό την ίαση ξεκινά παρηγορητικός ανδρογονικός αποκλεισμός (φαρμακευτικός ευνουχισμός). - Η ριζική προστατεκτομή
Αποτελεί το «gold standard» στην αντιμετώπιση του εντοπισμένου προστατικού καρκίνου. Περιλαμβάνει την χειρουργική αφαίρεση ολόκληρου του προστάτη, των σπερματοδόχων κύστεων και σε ορισμένες περιπτώσεις, αναλόγως του σταδίου και της διαφοροποίησης του καρκίνου και της αφαίρεσης παρακείμενων λεμφαδένων. Στην συνεχεία αναστομώνεται η ουρήθρα με την ουροδόχο κύστη.
Χειρουργικές Τεχνικές Ριζικής Προστατεκτομής:
- Ανοιχτή προσπέλαση (Οπισθοηβική ή Περινεϊκή)
- Λαπαροσκοπική
- Ρομποτική
Πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες μετά από ριζική προστατεκτομή:
- στυτική δυσλειτουργία
- ακράτεια ούρων
Τα τελευταία χρόνια η εξέλιξη της τεχνικής της διατήρησης των αγγειονευρωδών δεματίων, των νεύρων που πορεύονται κατά μήκος του προστάτη και ευθύνονται για την στύση του πέους, προσφέρει περισσότερες πιθανότητες για καλή στυτική λειτουργία μετά την επέμβαση. Όμως υπάρχου περιπτώσεις που ο Ουρολόγος κατά την διάρκεια του χειρουργείου αποφασίζει να μην διατηρήσει τα δεμάτια αυτά αν κρίνει ότι διηθούνται από τον καρκίνο.
- Η εξωτερική ακτινοβολία
Βασίζεται στην καταστροφή των καρκινικών κυττάρων με ταυτόχρονη ελαχιστοποίησης της επίδρασής της στους γειτονικούς ιστούς και όργανα (ουροδόχος κύστη, ουρήθρα και ορθό). Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί και σαν μέσο παρηγορητικής θεραπείας στοχεύοντας περιοχές που έχουν προσβληθεί από τον καρκίνο πέραν του προστάτη π.χ. για ανακούφιση από τον πόνο στα οστά λόγω μεταστάσεων. - Η Βραχυθεραπεία
Είναι ένα είδος εσωτερικής ακτινοβόλησης του προστάτη που βασίζεται στην τοποθέτηση ραδιενεργών σφαιριδίων (κόκκων) μέσα στον προστάτη που εκπέμπουν την ακτινοβολία στην άμεσα περιβάλλουσα περιοχή για αρκετούς μήνες.
Οι κυριότερες ανεπιθύμητες ενέργειες της ακτινοθεραπείας περιλαμβάνουν:
- την στυτική δυσλειτουργία
- ακτινική κυστίτιδα (συχνουρία, επιτακτικότατα, αιματουρία)
- ακτινική κολίτιδα (διάρροια, επιτακτικότατα κενώσεων, εντερορραγία)
Ποια από τις παραπάνω επιλογές είναι κατάλληλη για τον κάθε άρρωστο, είναι ένα θέμα το οποίο θα πρέπει να συζητηθεί εκτενώς με το γιατρό, ο οποίος θα πρέπει με ειλικρίνεια να βοηθήσει τον άρρωστο, αναλύοντας τα υπέρ και τα κατά της κάθε μεθόδου.
- Πειραματικές Θεραπείες
Πρόκυπτε για πειραματικές θεραπείες με σκοπό την ανακούφιση των συμπτωμάτων και τον έλεγχο ή την καταπολέμηση της νόσου που προορίζονται περισσότερο σε ασθενής με σοβαρά προβλήματα υγείας που δεν του επιτρέπουν την χειρουργική αντιμετώπιση.
- Η κρυοθεραπεία χρησιμοποιούσε παλιότερα υγρό άζωτο για να παγώνει και να σκοτώνει τα καρκινικά προστατικά κύτταρα. Σήμερα χρησιμοποιούνται αργόν και ήλιον, δύο “ευγενή” αέρια, που μπορούν ταυτόχρονα να παγώνουν αλλά και να θερμαίνουν τον προστάτη, κάνοντας την κρυοθεραπεία από την μια μεριά πιο αποτελεσματική αλλά και από την άλλη λιγότερο νοσογόνο (με λιγότερες επιπλοκές). Ειδικές βελόνες τοποθετούνται σε συγκεκριμένες θέσεις στον προστάτη διαμέσου του περινέου (περιοχή ανάμεσα στους όρχεις και τον πρωκτό). Τα υγρά ρέουν στις μέχρι την μύτη των βελονών σχηματίζοντας μπάλες πάγου που παγώνουν τα καρκινικά προστατικά κύτταρα και καθώς τα κύτταρα κρυσταλλώνονται “σκάνε” και καταστρέφονται.
- Ο Υψηλής Έντασης Εστιασμένος Υπέρηχος (High-Intensity Focused Ultrasound-HIFU) αποτελεί μία άλλη θεραπευτική επιλογή για τον καρκίνο του προστάτη, η οποία δεν είναι διαθέσιμη ακόμα στην Ελλάδα. Με την χρήση μίας διορθική κεφαλή υπερήχων υπό γενική ή επισκληρίδια αναισθησία μεταφέρεται υψηλής έντασης ενέργεια στην περιοχή του προστάτη. Ωστόσο τα αποτελέσματα δεν είναι ακόμα τα επιθυμητά.
2. Στον τοπικά προχωρημένο καρκίνο η αντιμετώπιση αποτελεί ακόμα θέμα συζητήσεων.
Είναι αντιληπτό ότι η χειρουργική θεραπεία δεν είναι ικανή από μόνη της να θεραπεύσει την νόσο.
- Σε περιπτώσεις διάσπασης μόνο της κάψας του προστάτη προτείνεται:
– Ριζική Προστατεκτομή με ευρεία εκτομή των χειρουργικών ορίων σε συνδυασμό με Νέο-Επικουρικό ή Επικουρικό Ανδρογονικό αποκλεισμό.
– Συνδυασμός Πλήρη Ανδρογονικού Αποκλεισμού με ακτινοθεραπεία ή Βραχυθεραπεία - Σε περιπτώσεις θετικών λεμφαδένων χωρίς απομακρυσμένες μεταστάσεις προτείνεται:
– Άμεση έναρξη Ανδρογονικού Αποκλεισμού που συνοδεύεται με Ριζική Προστατεκτομή
3. Στον μεταστατικό καρκίνο οι συνήθεις θεραπευτικές επιλογές είναι οι εξής:
- Ορμονοθεραπεία
Σκοπός της θεραπείας είναι η διακοπή της παραγωγής της τεστοστερόνης, της ανδρική ορμόνη, που παράγεται ως επί το πλείστον από τους όρχεις, και παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του καρκίνου του προστάτη. Αν σταματήσουμε την παραγωγή της τεστοστερόνης συνήθως ο καρκίνος συρρικνώνεται και παραμένει αδρανής για χρονικό διάστημα που μπορεί να διαρκέσει και χρόνια.
Τρόποι για να επιτευχθεί η αναστολή της τεστοστερόνης είναι:
- Ορχεκτομή (αφαίρεση των όρχεων)
- Χρήση φαρμάκων (αντιανδρογόνα, LHRH Ανάλογα, LHRH Ανταγονιστές) που αδρανοποιούν φαρμακευτικά τους όρχεις.
Η αποτελεσματικότητα της θεραπείας γίνεται μέσω της παρακολούθησης της πτώσης του PSA, που συνήθως ελαττώνεται πολύ γρήγορα.
Οι ανεπιθύμητες ενέργειες της ορμονοθεραπείας παρουσιάζει:
- κόπωση
- πτώση της σεξουαλικής επιθυμίας
- γυναικομαστία
- ελάττωση της μυϊκής μάζας
- οστεοπόρωση και αυξημένη πιθανότητα καταγμάτων
Η ορμονοθεραπεία δεν αποτελεί θεραπεία με σκοπό την ίαση, καθώς με την πάροδο του χρόνου ο καρκίνος αρχίζει να αναπτύσσεται ξανά, αλλά αποτελεί έναν αποτελεσματικό τρόπο ελέγχου του καρκίνου, που σε μερικούς ασθενείς μπορεί να διαρκέσει αρκετό καιρό.
- Ορμονοθεραπεία δεύτερης γραμμής (Οιστρογόνα, Εστραμουστίνη, Κετοκοναζόλη)
- Χημειοθεραπεία (Κυτταροτοξικά φάρμακα όπως οι Ταξάνες)
- Αντιαγγειογενετικοί Παράγοντες (Bevacizumab, Atrasentan, Thalidomide)
- Παρηγορητικές θεραπείες
- Εξωτερική Ακτινοβολία
- Ραδιονουκλίδια (Στρόντιο 89, Σαμάριο 153, Ρήνιο 186)
- Χειρουργικές επεμβάσεις αποσυμπίεσης
- Ζολενδρονικό Οξύ (για την Πρόληψη/Αντιμετώπιση Οστικών Μεταστάσεων)
Στρατηγικές Πρόληψης που Σχετίζονται με τον Τρόπο Ζωής
Ο καρκίνος του προστάτη είναι μια νόσος που θεραπεύεται. Η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να ανεβάσει την 5ετή επιβίωση έως και 100%.
Αν και ο καρκίνος του προστάτη δεν μπορεί να προληφθεί, εντούτοις μπορείτε να πάρετε τα κατάλληλα μέτρα ούτως ώστε να μειώσετε τον κίνδυνο που διατρέχετε ή να επιβραδύνετε πιθανότατα την εξέλιξη της νόσου. Τα σημαντικότερα βήματα που μπορείτε να κάνετε για να διατηρήσετε υγιή τον προστάτη -όπως και το καλό επίπεδο της συνολικής σας υγείας- είναι να τρώτε σωστά, να παραμένετε σωματικά δραστήριος/α και να επισκέπτεστε τακτικά τον γιατρό σας, ειδικά εάν αντιμετωπίζετε δυσκολίες κατά την ούρηση.
Σωστή Διατροφή: Μειώστε την κατανάλωση τροφών υψηλής περιεκτικότητας σε λίπος, δίνοντας έμφαση στα φρούτα, στα λαχανικά και στις φυτικές ίνες ολικής αλέσεως. Επιπλέον, προτιμήστε τροφές που είναι πλούσιες σε λυκοπένη, μια αντιοξειδωτική ουσία, όπως ωμές ή μαγειρεμένες ντομάτες, προϊόντα ντομάτας, γκρέιπ φρουτ και καρπούζι. Το σκόρδο και τα λαχανικά, όπως το μπρόκολο, τα λαχανάκια Βρυξελλών, το λάχανο και το κουνουπίδι έχουν επίσης αντικαρκινική δράση. Προστασία πιθανόν παρέχουν και τα προϊόντα σόγιας που περιέχουν ισοφλαβονοειδή και η βιταμίνη E.
Συστηματική σωματική άσκηση: Η άσκηση δυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα, βελτιώνει την κυκλοφορία και επιταχύνει την πέψη, λειτουργίες που διαδραματίζουν κάποιο ρόλο στην πρόληψη του καρκίνου. Επιπλέον, η άσκηση βοηθά την πρόληψη της παχυσαρκίας, που και αυτή αποτελεί δυνητικό παράγοντα κινδύνου για εμφάνιση ορισμένων μορφών καρκίνου. Τέλος, η τακτική άσκηση, τουλάχιστον 30’ τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας, ενδέχεται να ελαχιστοποιεί τα συμπτώματα και να ελαττώνει την πιθανότητα διόγκωσης του προστατικού αδένα ή της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη.
Ετήσιος Ουρολογικός έλεγχος: Η Αμερικάνικη Ουρολογική Εταιρία συνιστά ετήσιο προληπτικό ουρολογικό έλεγχο όλων των ανδρών άνω των 50 ετών που βασίζετε στην κλινική εξέταση, δακτυλική εξέταση του προστάτη και τον έλεγχο του PSA. Στα άτομα υψηλού κινδύνου όπως εκείνα με οικογενειακό ιστορικό ο έλεγχος μπορεί να αρχίσει πιο νωρίς, από την ηλικία των 45 ετών.
Οι πρώιμη διάγνωση συμβάλει σημαντικά στην διαπίστωση κλινικά εντοπισμένων όγκων που είναι που είναι και οι μόνοι που μπορούν να αντιμετωπιστούν ριζικά, προσφέροντας ίαση στον ασθενή.
